Êàê äà ñè íàïðàâèì åñòåñòâåíà òîð?
ÒÎÏ ñúâåòè:
1) Ìÿñòîòî: èäåàëíîòî ìÿñòî çà êîìïîñòèðàíå å ïîëóñåí÷åñòî, çàùèòåíî îò âÿòúð è áëèçî äî êúùàòà. Ïîëåçíî áè áèëî, àêî èìà âîäà è òîê.
2) Ñèñòåìàòà: ïîäãîòâåòå îòäåëíè ñúäîâå - íàé-ìàëêî äâà, ïî âúçìîæíîñò òðè: åäèí çà ñúáèðàíå íà îðãàíè÷íè îòïàäúöè, åäèí çà ðàçëàãàíå è åäèí çà ãîòîâèÿ êîìïîñò. Òå òðÿáâà äà ñà ñ âìåñòèìîñò 1 êóá. ì, çà äà ìîæå â öåíòúðà èì äà ñå ñúçäàäå ñúîòâåòíàòà òåìïåðàòóðà, íåîáõîäèìà çà ðàçëàãàíåòî.
3) Ïîäãîòîâêàòà: ñúáèðàéòå êëîíèòå îòäåëíî îò ðàñòÿùè â çåìÿòà ðàñòåíèÿ è ãè ïàçåòå îò âëàãà è äúæä (ïîêðèâàéòå ãè).
4) Ðàçäðîáÿâàíåòî: Íàäðîáåíèÿò ìàòåðèàë ñå ðàçëàãà ìíîãî ïî-áúðçî. Ðàñòèòåëíèòå îñòàòúöè ñå ðàçêúñâàò, óâåëè÷àâà ñå ïîâúðõíîñòòà èì è òàêà ñå óñêîðÿâà ðàçëàãàíåòî èì. Ñ ãðàäèíñêèòå äðîáèëêè ÂÈÊÈÍà áåç óñèëèå ùå ðàçäðîáèòå ãðóá, ãîëÿì ïî îáåì, ìåê èëè ñ ìíîãî æèëêè ìàòåðèàë.
5) Ñìåñâàíåòî: âèñîêîêà÷åñòâåí òîð ñå ïîëó÷àâà îò ñìåñ îò „çåëåíè” è „êàôÿâè” ðàñòèòåëíè îñòàòúöè. Ïðàâèëíèÿò ñúñòàâ íà èçõîäíèÿ ìàòåðèàë îïðåäåëÿ ñêîðîñòòà íà ðàçëàãàíå è êà÷åñòâîòî íà êîìïîñòà.
Ñúâåò 1: íèêîãà íå ñòðóïâàéòå ãîëåìè êîëè÷åñòâà îò åäèí è ñúù ìàòåðèàë.
„Çåëåíèòå” ðàñòèòåëíè îñòàòúöè ñúäúðæàò îòíîñèòåëíî ìíîãî àçîò (N). Ïîäõîäÿùè çà êîìïîñòèðàíå ñà íàïð. ðàçäðîáåíè äåêîðàòèâíè è ïîëåçíè ðàñòåíèÿ, óâÿõíàëè öâåòÿ, îêàïàëè ïëîäîâå; êóõíåíñêè îñòàòúöè êàòî óòàéêà îò êàôå è ÷àé; ñòàðè õðàíèòåëíè ïðîäóêòè êàòî ìëÿêî, õëÿá, ÿé÷åíè ÷åðóïêè, íåïðúñêàíè êîðè íà öèòðóñîâè ïëîäîâå, îáåëêè íà áàíàíè.
Ñúâåò 2: âèíàãè äðúæòå âèëà çà òîð áëèçî äî êîíòåéíåðà çà êîìïîñò, çà äà ìîæåòå âåäíàãà äà ñìåñèòå áèîëîãè÷íèòå îòïàäúöè îò êóõíÿòà.
„Êàôÿâèòå” ðàñòèòåëíè îñòàòúöè äîñòàâÿò âúãëåðîä (Ñ) íà Âàøèÿ êîìïîñò. Èçõîäåí ìàòåðèàë ñà ðàçäðîáåíè îòðÿçàíè êëîíè, æèâè ïëåòîâå è õðàñòè. Ïðåäè ðàçäðîáÿâàíåòî ñúáèðàéòå è ñêëàäèðàéòå êëîíèòå îòäåëíî îò ìåêèòå ðàñòèòåëíè îòïàäúöè.
Ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó âúãëåðîäà è àçîòà å âàæíî çà ïðîöåñà íà ðàçëàãàíå.  íà÷àëîòî òî òðÿáâà äà áúäå îê. 20-30 : 1. Ïðè êîìïîñòèðàíåòî ñå ðàçãðàæäà âúãëåðîä. Ïðè ãîòîâèÿ êîìïîñò ñúîòíîøåíèåòî Ñ:N å îê. 15-20 : 1.
Ìíîãî ÷åñòî ñå çàäàâà âúïðîñà, êàêâî äà ïðàâèì ñ øóìàòà?  èäåàëíèÿ ñëó÷àé ëèñòàòà îò òðåâíàòà ïëîù ìîãàò äà ñå ñúáåðàò ñ êîñà÷êà ÂÈÊÈÍÃ, çàñìóêâàùà øóìà, îò êîåòî èìàòå ìíîãîêðàòíà ïîëçà – òðåâíàòà ïëîù å îêîñåíà è øóìàòà å ñúáðàíà.  êîøà íà êîñà÷êàòà âå÷å å ñúáðàíà ñìåñ, êîÿòî ìîæå äà áúäå èçïîëçâàíà çà ìóë÷èðàíå íà ëåõèòå èëè çà ïîäãîòîâêà íà êîìïîñò. Äðóãà âúçìîæíîñò å øóìàòà äà áúäå ðàçäðîáåíà è ñëåä òîâà ñìåñåíà ñ îêîñåíàòà òðåâà.
6) Ïðèãîòâÿíåòî íà åñòåñòâåí òîð (êîìïîñò): äîáúð åñòåñòâåí òîð ìîæå äà ñå ïîñòèãíå ñàìî ïðè äîñòàòú÷åí ïðèòîê íà âúçäóõ.
Êîìïîñòèðàíåòî – ïðîöåñúò íà îáìÿíà íà âåùåñòâàòà îò îðãàíè÷íè îòïàäúöè äî âèñîêîêà÷åñòâåí õóìóñ - å ïðîöåñ íà ðàçëàãàíå. Êúì íîâèÿ êîìïîñò ìîæå äà ñå äîáàâè ñòàð êîìïîñò êàòî ñòàðòåð.
Ñúâåò: êîãàòî ñå èçïîëçâà íàäðîáåí ìàòåðèàë ñòàðòåðèòå çà êîìïîñòà ñà èçëèøíè.
7) Êîíòàêòúò ñ ïî÷âàòà: å âàæåí, çà äà ìîãàò ÷åðâåèòå è ìèêðîîðãàíèçìèòå äà ðàçëîæàò ìàòåðèàëà.
8) Êîìïîñòèðàíåòî: â çàâèñèìîñò îò òåìïåðàòóðàòà ïðåâðúùàíåòî íà èçõîäíèÿ ìàòåðèàë â åñòåñòâåí ãðàäèíñêè òîð òðàå íÿêîëêî ìåñåöà.
Íàëè÷èåòî êèñëîðîä è îïòèìàëíà âëàæíîñò ñà íåîáõîäèìè ïðåäïîñòàâêè çà ïðîòè÷àíå íà òîçè ïðîöåñ. Çàòîâà ïðåäïàçâàéòå êîìïîñòà îò äúæä è ãî íàïîÿâàéòå, êîãàòî å ñóõ. Ïðåêàëåíàòà âëàæíîñò ïðåäîòâðàòÿâà ïðèòîêà íà âúçäóõ è âîäè äî çàãíèâàíå.
Ïîñòàâåòå ñúäà ñ êîìïîñòà íà çåìÿòà, íèêîãà âúðõó êàìåííè ïëî÷è, çà äà ìîãàò íàé-ìàëêèòå îðãàíèçìè êàòî ÷åðâåè è áðúìáàðè äà ïðåìèíàâàò áåçïðåïÿòñòâåíî.
Êàê äà ïðîâåðèòå äàëè êîìïîñòúò Âè å ãîäåí çà ðàñòåíèÿòà?
Íàïúëíåòå åäèí ñúä ñúñ ñìåñ îò 50 % ïðúñò è 50 % êîìïîñò. Çàñåéòå ëàòèíêè. Àêî òå ðàñòàò áúðçî áåç ñèíüî îöâåòÿâàíå êîìïîñòúò å äîáúð. Ïðè íåäîñòàòú÷åí ðàñòåæ èëè óâðåæäàíèÿ íà ëèñòàòà êîìïîñòúò å ïîäõîäÿù åäèíñòâåíî çà ìóë÷èðàíå.
9) Ñóðîâ ãðàäèíñêè åñòåñòâåí òîð (êîìïîñò): òîé ñúäúðæà õðàíèòåëíè âåùåñòâà â ñâúðçàíà ôîðìà, èäåàëíè çà îáëàãîðîäÿâàíå íà ïî÷âàòà ÷ðåç ìóë÷èðàíå.
Êàêòî âå÷å áå ñïîìåíàòî çà ðàçëèêà îò òîðôà êîìïîñòúò âðúùà íà ïî÷âàòà çàãóáåíèòå õðàíèòåëíè âåùåñòâà. Òîé ñúäúðæà âñè÷êè íåîáõîäèìè ìèêðîåëåìåíòè â ïðàâèëíîòî ñúîòíîøåíèå, ìàêàð è â ïî-ìàëêè êîëè÷åñòâà îò ïðîäàâàíèÿ â òúðãîâñêàòà ìðåæà ïúëíîöåíåí èçêóñòâåí òîð. Ãîòîâèÿò êîìïîñò òðÿáâà äà ñå ñìåñâà ñ ïðúñò.
Åòî è íÿêîëêî ñúâåòà çà èçïîëçâàíå íà êîìïîñòà:
Óïîòðåáà íà ñóðîâ êîìïîñò
Ñóðîâèÿò êîìïîñò å íàé-ìëàäàòà ìó ôîðìà è ìîæå äà áúäå èçïîëçâàí êàòî îáîðñêè òîð. Òîé å íåçðÿë è ñúäúðæà õðàíèòåëíè âåùåñòâà â íåãîäíà çà ðàñòåíèÿòà ôîðìà. Òîé îáà÷å ìíîãî ïîäïîìàãà ïî÷âåíèÿ æèâîò. Ñëåä òðè òîïëè ìåñåöà ñóðîâèÿò êîìïîñò ìîæå äà áúäå èçïîëçâàí çà ìóë÷èðàíå.
Òðåâåí êîìïîñò
Ñìåñåòå äîáðå îêîñåíà òðåâà ñ ðàçäðîáåíè îòðÿçàíè êëîíè îò äúðâåòà è æèâ ïëåò èëè ñ íàäðîáåíà øóìà. Ïðèáàâåíèÿò ìàòåðèàë îñèãóðÿâà íåîáõîäèìîòî ïðîâåòðÿâàíå. Îáåìúò íà ñìåñòà ñå íàìàëÿâà áúðçî, òúé êàòî ñúäúðæàùàòà ìíîãî âîäà îêîñåíà òðåâà áúðçî ñå ðàçëàãà. Åòî çàùî áîãàòàòà íà äúðâåñèíà ñìåñ îòíîâî è îòíîâî ìîæå äà ñå îáîãàòÿâà è ðàçìåñâà äîáðå ñ ïðÿñíî îêîñåíà òðåâà.
10) Ãîòîâèÿò òîð (êîìïîñò): õðàíèòåëíèòå âåùåñòâà âå÷å ñà îñâîáîäåíè è ìîãàò äà ñå ïðèåìàò îò ðàñòåíèÿòà êàòî òîð. Âèíàãè ãî ñìåñâàéòå ñ ïî÷âà!